Prošireno arheološko nalazište kod "Azotare"

U okviru projekta zaštite istraživanja lokaliteta koji su bili ugroženi modernizacijom
železnice ka mađarskoj granici, na teritoriji Subotice radilo se na iskopavanju 4
lokaliteta - "kameni Hat", "Verušić", kod svetilišta "Vodice" i kod "Azotare" u Verušiću.
Iako se očekivalo da bi na svim ovim lokacijama moglo biti ostaci srednjovekovnih ili
antičkih  naselja, na tri od četiri lokaliteta nisu pronađeni ostaci arheoloških celina.
  - Jedini lokalitet u Subotici na kome smo pronašli ostatke, jeste onaj kod "Azotare" u
Verušiću, koji je od ranije poznat i koji je veoma bitan u arheološkoj literaturi. On se
prostire na nekoliko hektara, sve okolne njive pune su arheološkog materijala, ali je za
potrebe zaštite lokaliteta iskopavan samo deo koji bi građevinskim radovima mogao biti
ugrožen - kaže dr Neda Mirković Marić, arheolog konzervator savetnik Međuopštinskog
zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica.
Zaštita arheološkog nasleđa tema dvodnevnog skupa Srpskog arheološkog društva. U
okviru ovog lokaliteta na kome su iskopavanja i ranije vršena, i to u 2 navrata (najpre za
potrebe gradnje "Azotare" 1970-ih godina, a onda je Gradski muzej Subotica vršio
iskopavanja 2007-2008. godine). Ranijim iskopavanjima istražene su na ovom lokalitetu
tri nekropole. Sarmatska nekropola iz 4-5. veka imala je 56 grobova, a dve
srednjovekovne nekropole, Verušić A iz 10. veka- 60 grobova i Verušić B iz 11-12.
veka- 271 grobova. Sada su pronađeni ostaci sarmatskog naselja, koje potiče iz 4. i 5.
veka. 
 - Život na ovom mestu više stotina godina, a prostire se od "Azotare", sa leve i desne
strane reke Čik. Tokom istraživanja bliže "Azotari" pronađeno je sarmatsko naselje iz 4.
i 5. veka, a koje čine 2 kuće, 3 zanatske celine 11 peći, 11 jama, 4 kanala i jedan rov.
Kuće su bile pravougaone ili elipsoidne, poluukopane, sa delovima peći. Lakša
konstrukcija i zidovi koji su bili okolo su urušeni, i to je propalo. Ono što mi nađemo je
osnova kuće, ili objekta.
Na osnovu onoga što pronađu unutar nekog objekta, arheolozi rekonstruišu koja je
njegova namena bila. 
 - Unutar kuće nađeni su prstenci, od razboja, zatim alatke od životinjskih kostiju,
mnoštvo keramike koja odgovara tom periodu, dakle upotrebni predmeti koji svedoče o
ovom vremenu. Zanatske celine su sličnog oblika, a u jednoj od njih našli smo tri peći. S
obzirom na to, zanimljivo pitanje je kako je izgledao gornji deo objekta, ta konstrukcija
koju nismo pronašli, koja se urušila. U pećima su nađeni ostaci topljenog metala, što
znači da je ova celina služila za bavljenje metalurgijom. 

Ono što se uglavnom u svakom naselju pronađe jesu i jame koje su služile za odlaganje
otpada, koji se uvek morao nekuda odlagati. 
 - U svakom naselju ima otpadna jama, bilo je potrebno negde skloniti đubre. To su
uglavnom neke jame koje su se nalazile u blizini kuća. U njima se nađe polomljene
grnčarije, delova životinjskih kosti, i svega drugog. 
Ovaj lokalitet najznačajniji i najpoznatiji je po  sarmatskoj nekropoli, sa prstenovima oko
svakog groba. 
 - Ovde je otkriveno sarmatsko groblje, gde se grob nalazi u sredini, a oko svakog
pojedinačnog groba je izgrađen rov/prsten, sa humkom. Tokom vremena te humke su
zaravnjane, ne možemo da ih vidimo, te samo iskopavanjem možemo da ih
detektujemo. Otkriveno je 10 grobova sa 8 rovova, a neki od rovova se preklapaju, što
znači da je neki grob stariji  a drugi mlađi, odnosno da  je groblje postojalo duži
vremenski period, te da su sahranjivani u većem vremenskom razmaku. 
Sarmati su pleme iranskog porekla, koji je na ovim prostorima živeo od 1. ili 2. veka pa
sve do Seobe naroda, nakon čega se utapaju, odnosno nestaju u arheološkom zapisu. 
Karakteristično za njih jesu "opljačkani grobovi" - odnosno da se često ne nalazi ceo
skelet u grobu. 
 - Pretpostavlja se da su imali svoj ritual sahranjivanja, orijentacija grobova je sever-jug,
a sahranjivani su sa prilozima - ličnim predmetima kao što su ogrlice, prstenje,
narukvice, naušnice, mnoštvom perli. Veruje se da su nosili kaftane sa perlicama, ili čak
čizme, jer se često te perlice nađu pored nogu - 200 perlica, to nije narukvica ili ogrlica.
Često se ne nađu sve kosti u grobu, a dve su pretpostavke za to - prema prvoj nije
postojao taj tabu od diranja pokojnika, pa su grobovi otkopavani i pljačkani, a prema
drugoj se smatra da su oni prethodno nešto radili sa skeletom, da su ga negde izlagali p
naknadno sahranjivali, mada se u nekim grobovima jasno vidi da su prekopavani. 

U malom broju grobova koji nisu opljačkani, pronađeni su metalni predmeti kao što su
broševi, ali i veliki broj perli. 
 - U jednom grobu pronašli smo kopču u obliku konja, a u drugom običnu, one su im
služile da prikače tu odeću koju su nosili. One su metala, mogu da budu od bronze i
gvožđa. Iz svih ovih grobova sakupljena je zemlja u džakove, izvršena je flotacija,
ispiranje, i nakon toga je u još mnogo grobova nađen veliki broj perlica. 
Izvor: www.subotica.com